پښتو د پښتنو ژبه ده. پښتانه د افغانستان تر ټولو اوسیدونکو پخوانی ډېرۍ ( بومې اکثریت ) ژبتوکمیزه ( اتنولینګویستیکي ) وګړنی ډله ده. پښتو او پښتانه له تاریخي-جغرافیایي پلوه په شمال ختیزو سیمو ( پامیر، بلخ ...) اړه لري . د پښتنو نیکونه د سکه، ساکه، ساک ( کاس ) او ساکانو په نومونو یادېدل او پښتو هم د ساکې ژبې نمسۍ زباد شوې ده. نورې اوسنۍ ساکي ژبې، لکه : اوسيتي(قفقاز) او12- 13 پاميري ژبې يې له نژدې خويندو څخه ګڼل کېږي
ساکان د اوېستاییانو، پارتیانو، مادیانو او پارسیانو تر څنګه پنځم آریاني ټبر ګڼل کېږي چې تر زیږد ( میلاد ) پېړۍ پېړۍ له مخه یې له منځني ختیځ او کوکاسه ( قفقازه ) تر شمال لویدیز چین، هندو کشمیره سترې سترې امپراتورۍ را منځته کړې او د سکندر مقدوني په مشرۍ یې د یوناني یر غلګرو په وړاندې د خپل اصلي ټاټوبي ( باکتریايا بلخ او د آمو شاو خوا سیمو ) د فاع کړې او را وروسته یې د لومړي خپلواک افغاني دولت په توګه یوناني - باختري واکمني ر امنځته کړې ده . تر ننه 196 2کاله پخوا یوه برخه ساکان له شماله، سویل ته راوکوچېدل او د هلمند ناوې کښتنۍ سیمه ( زرنج ) یې په خپل نامه "ساکستان " و نوماوه چې راوروسته پرسیستان واوښت. په دویمه زېږدي ( میلادي ) پیړۍ کې چې د ساکستان امپراتوري ړنګه شوه، په شمال کې ساکي توکمو کوشانیاتو دبلې امپراتورۍ بنسټ کېښود چې د هیواد پر شمال، لويديځ او سویل سربیره یې شمال لویریز هند او کشمیر هم په خپله ولکه کې راوستل .
پښتنو ساکانو په غور و هرات او د هلمند و ارغنداب په ورشووکې تر غوړې مرغې ( اراکوزیایا اوسنی ارغستان ) او کسې غره تر لمنو بېلا بېلې لویې او وړې سیمه واکۍ ( ملوک الطوایفۍ ) رامنځته کړې او راوروسته تر سېند و هند او کشمیره خپاره شول. په دې توګه پښتوله هندي آریایې ژبو څخه اغیزمنه شوه او ډېر څه یې ترې په خپله ځولۍ کې راواخېستل، په تېره غبرګژبیزوالی ( ټ ، ډ ، ړ ، ڼ )، بې له دې چې یې له آریاني " ایراني" خپلوانو ژبو، په سرکې همټبر و پامیري ژبو او بیا له پارسي، کوردي ، بلوڅي ... هغو سره تاریخي جغرافیایي تړاو له پوښتنې او خرخشې سره مخامخ شي . په دې لاندې لښتيليک (جدول) کې د پښتو تاريخي- جغرافيايي دريځ ښه ترا ليدلای شئ :
د جدول لیدو لپاره دلته و ټوکئ
د جدول لیدو لپاره دلته و ټوکئ