سمسور

ادب او فلسفه:

• 1 کال دمخه (10/06/2023)
• ببرک میاخېل
• 551

د ادب فلسفه د ادب په اړه بنسټیزې پوښتنې را ولاړوي او هنري ماهیت یې څیړي.  هنري  ادبي اثار (افسانه، ناول، ډرامه شعر او ...) له نورو هغو لکه علمي  او اکاډمېکو څېړنو ، تاریخي اثارو،  سره چې په علمي روش او اکاډمېکو نورمونو لیکل کېږي توپیر لري . 

نورې  ډېرې پوښتنې او لارې چارې چې  موږ لا د ادبياتو څېړلو او پرې لا ډېرتمرکز ته اړ کوي شته چې ادبي فلسفه  یې ښه روښانولی شي  د بیلګې په توګه، 

- کومې لارې چارې  دي چې  پر ادبي  اثارو زموږ پوهاوی اسانوي؟  آیا د یو اثر معنی ثابته ده، یا له هغه څه سره چې په ​​لوستلو کې  یې څه را مخې ته کیږي بدلون راتلی شي ایا موږ په داسې اثارو کې  دکرکټرونو ، پیښو او حالت ته ریښتیني عاطفي  غبرګون ښييو؟  

 ځینې پوښتنې د ادبي اثارو ارزښت تحلیلوي؛ د بېلګې په توګه دا دوه پوښتنې: ۱- آیا ادبي اثار په اصل کې د پوهې یا بصیرت بېلابېلې بڼې  وړاندې کوي؟ ۲- آیا د دوی فکري او اخلاقي نیمګړتیاوې هنري ګټې او نیمګړتیاوې ګڼل کېدای شي؟

البته، د ادب فلسفه یوازې پر دغو پوښتنو  نه را څرخي ؛ ځکه د ادبياتو تاريخ، ادبي کره کتنه  او د ادب  نورې برخې هم له همدغو سر ګرمیو  سره مخامخ دي. سر بېره پر دې، لوستونکي هم په دې ډول ازمېښتونو کې ښکېل وي کله چې لیکوال / شاعر ، پر خپلو یا د نورو د اثارو په اړه فکر کوي ، داسې یوه لاره چاره خپلوي چې په هر حالت کې، ادب ته دا فلسفي چلند اړین  وبرېښي.  زیاتره وختونه د ادبي اثارو له بنسټیزو تحلیلونو څخه په ښه توګه  ګټه اخیستل کیږي او د داسې لارو چارو  د خپلولو لامل کیږي چې په عمومي توګه په نورو برخو اغېز پرېباسي. ځینې پوهان پردې باور دي چې « د ادبياتو فلسفه بايد د دوديز پوهاوي له مخې د هنر د فلسفې يوه برخه وبولو» . یو څه چې باید له پامه ونه غورځوو هغه  د فلسفې داصطلاح لفظي معنا  ده  چې له  "حکمت سره مینه" ده نو په پراخه معنی، فلسفه هغه فعالیت دی چې انسانان په کې په داسې بڼه ښکیل دي  چې د خپل ځان،  او نړۍ په اړه چې دوی  په کې ژوند کوي، له یو بل سره د دوی د اړیکو په اړه د بنسټیزو حقایقو درک کولو هڅه کوي. هغه څوک چې فلسفه لولي  په  پرلپسې توګه د ژوند ټولو بنسټیزو پوښتنو ته د ځوابونو  موندلو لپاره په پوښتنو، ځوابونو او استدلال بوخت دي.

ایرانی لیکوال شعیب سپهر په خپله یوه لیکنه کې لیکي : د یو هنري فیلسوف دنده څه ده؟

د هنر پوه دنده د هنري کره کتونکو پرتله خورا بنسټیز ده د کره کتونکو نظریات  د هغو پوښتنو ځوابول دي چې د هنر د فیلسوف لخوا راپورته شوي وي . هنر د هنر لپاره اصطلاح هم تر ډېره خوله په خوله  کېږي دا مفهوم هنر د هنر  لپاره دی. خو هنر څه شی دی؟ هنر پوهانو  د دې پوښتنې د ځوابولو هڅه کړې ده چې ځوابونه  یې خورا متفاوت دي.

هنر هغه څه دي چې انسان یې په خپل مهارت سرته رسوي ، هنر زموږ فکر، احساسات، عواطف  او غوښتنې دي. 

هنر  د انسان  په لاس جوړ شوی څیز دی چې دښکلا معیار ته رسیدلی وي  د لرګي یوه ټوټه کیدای شي یو څه ښکلا ولري، مګر کله  چې  د انسان تر  هنرمندو ګوتو  ورسېږي  او له خپل مها رت نه په کې کار واخلي نو د هنر کمال پکې وځلېږي .

له ادب سره د فلسفې د تړاو په اړه  بحث هم ډېر  شاربل شوی دی . 

د یو یوناني شاعر په وینا : «تر ليکلو وروسته بيا پر هغو خبرو پوره نه پوهېږم  چې په شعر کې راځنې شوې وي » 

خو پوښتنه دا ده چې فلسفيانه تفکر او شعري عاطفه څنګه غاړې غړۍ کېدای شي؟

دا چاره د فلسفې په  مطالعې پورې هم اړه لري چې په شعر کې يې  څرکونه را ټوکېږي .

په شعر کې فلسفي افکار څرګندول ښایي ډېر ستونزمن کار نه وي خو د ځینو په باور کلام ټکنی کوي . ځینې هنر پوهان وایيي که د کانټ يا هيګل ټول فلسفي قواعد موزون کړو، فلسفه به مو خوندي کړې وي،خو کېدای شي  په شعر کې له شعریت  سره مخه ښه وشي .