د ارواښاد خوشحال خان نیکه شعرون
خوشحال خان دشهباز خان زوی ديحيی خان لمسی، د ملک اکوړې کړوسی د جينجوخان کودی، دتوري او قلم د ميدان اتل، دپښتوژبې غښتلی شاعر، سترليکوال، پيژندل شوي ملي مبارز دخټکودپښتنی کورنۍ د پښتو دادبي مکتب بنسټ ايښودونکی دملي غورځنګ لارښوونکی په (١٠٢٢) هجری قمری کال کې د دوه يمي خور په اتلسمه نيټه د خټکوداکوړۍ د سيمې د لنډي سيند په ښۍ خوادلرې پښتونخوادپيښور ختيځي خواته دښارڅخه پنځه ديرش ميله لرې په سرای نوم ځاي کې زيږيدلی په (١١٠٠) هجری قمری کال کې مړ اوخاوروته سپارل شوی دی.
خوشحال خان ديوولسمی پيړۍ ستر شاعروچې ترننه پوری يې د ياد ګيرنې په درنښت پرتمين تلين نيول کيږي.
خوشحال خان د هلک توب په دوره کې ډير ځيرک پوه زړور، قوتمن پلټونکی، دمشرانو منونکی او په کشرانو مهربان، دهمځولوکلک ملګری و، هميشه به يې خپل ژوند په خوشحالی تيراو.
خوشحال دځوانۍ په دوره کې : ډيرغښتلی، هيوادپال ځلمی و خوشحال خان خټک په اتلس کلنۍ کې واده وکړ. څرنکه چې ده د پښتو ژبې له شعرويلوسره ډيره مينه درلودله نوهمداسبب و چې په شل کلنۍ کې يې په (١٠٤٢) هجری قمری کال د شعرپه ويلواو ليکلوپيل وکړ. دخوشحال خان دلومړنی شعر د نمونی لومړنی بيت داسی دی.
عقل سل دمصلحت بندونه جوړکا
چې دعشق سيلاب پرې راشي واړه نورکا
دخوشحال خان خټک په شل کلنی کې دشعرويلو د ثبوت دشعر هغه بيت چې پخپله يې داسي ويلي دي لکه:
په شل کاله ديګ زمادشعرپه اورياسو
په د ادو ديې پوخ چې شپيته کاله می تللی
خوشحال خان (خټک) {٧٨} کاله ژوند کړی دی چې په دغو کلونو کې يې (٦٥) کاله په مبارزه شاعری او ليکوالی تيرې کړي دي . خوشحال خټک دنورو شاعرانو او ليکوالو په نسبت دپښتو ژبې د ادبياتو دودې پراختيا او عامه ولو په لاره کې ډير خدمتونه کړي چې ددغه ټکې د اثبات له پاره دده په قول دده دوه سوه پنځوس ليکلي کتابونه پخپله دده دکار شاهدان دي دادي دخوشحال خان خټک دډيرو کتابو په لړ کې دده دڅو کتابونو يادګيرنه:
١- ديوان {کليات}.
٢- بازنامه .
٣- صحت البدن {طبنامه} .
٤- هدايه .
٥- آيينه .
٦- فضل نامه .
٧- سوات نامه .
٨- فرخنامه .
٩- دستارنامه .
١٠- بياض .
١١- زنځيرۍ .
١٢- رياض الحقيقت .
١٣- عيار دانش .
١٤- تفسير .
١٥- تفسير سورت يوسف .
١٦- رياض الحقيقت : دنثر کتاب دی چې د پرهيز ګاري بيان کوي.
١٧- تفسير سيرت يوسف : دنثر کتاب دی چې د يوسف (ع ) دکوچنيوالی او دده دروڼو د نا کردو بيان کوي .
د خوشحال خان خټک په شعرونوکې هرډول شعرونه شته لکه : غزليات، قصيدې، داستانونه، قطعات ، خو دده داشعارو غوره برخه د هيومانتيک (انسان پالنی، ملي حماسي او تربيتي ) افکارو برخه له هرڅه زيات دی .
داده دخوشحال خان د ( هيومانتيک ) د شعرونو دنمونو څخه د شعر يوه نمونه :
وګړي واړه کارونه خپل کا
مردان هغه دي چې کار دبل کا
څوک چې آرام ګټي دنيکو نام ګټي
دخوږ و زړونودا رويه تل کا
خوشحال خان خټک دملي يووالي په غيږ کې د خپل هيومانتيک افکارو په سرکې داسي بيان کړی دي لکه :
څو څو غمونه يا مخونه دي
يا په دروغو کې يا په نفاق کې
داده دخوشحال خان خټک د شعر هغه نمونه چې دننګ او ناموس دساتلو په برخه کې يې پښتون قوم ته دننګ د بولۍ د ورکولو په هکله ويلی دي :
ننګ او ناموس
څو وانه خلې له غليمه انتقام !
مرد نه خوب کا نه خواړه کا نه آرام !
چې دننګ او د ناموس اندوه يې نشته
دهغه سړي به نه وي احترام .
په درنښت د سمسور حبيبي