دزده كوونكي د ذهني مهارتونوپراختيا
كله چې ماشوم شپږ كلنۍ ته ورسږي نوذهني مهارتونه يې په چټكۍ سره پراختياپيداكوي
په شپږ كلنۍ كې دماشوم ذهني مهارتونه په پرتليزډول په چټكۍ سره پراخيږي اودغه پراختياددوى په خبرو،ليدلواوكړنيزومهارتونوكې ښه څرګنديږي .
كوچنيان پدې دوره كې دحسي اوادراكي تجربوپه زده كړه اوترلاسه كولوپيل كوي اوكه په منظم ډول دغه تجربې ورښوول شي نوددوى دغه ځواك به ورو،وروپياوړى شي اوهغه څه به ترلاسه كړي چې دټولنې لپاره به ګټور وي .
نوڅرنګه كولاى شودماشومانودذهني مهارتونوځواك په منظم ډول پياوړى كړو؟ ددې ځواك دپياوړتيالپاره ځينې په زړه پورې لارې چارې شته چې له مخې يې موږتوانيداى شوخپلې دغې موخې ته په نېږدې اونېغه لاره ځان ورسوو .
پوهيږو زده كوونكي دهغه څه له زده كړې سره ډېره مينه لري چې دلمس قابليت ولري ،نوله همدې امله څه چې دلمس وړ وي زراوپه مينه يې زده كوي .
كه چېرې زده كوونكيوته دالف اوباتوري له لرګيوڅخه جوړشي اوبياوروښوول شي نودوى به دغه توري دهغوتوريوپه پرتله چې دكتاب له مخې ورښوول كيږي زر اوپه مينه زده كړي ،ځكه چې له لرګيوڅخه دالف اوباجوړشوي توري دلمس اودرك وړ دي اوزده كوونكي ورسره ځانګړې مينه لري نولدې امله يې دكتاب دتوريوپه پرتله زر زده كوي .
لدې څخه دې پايلې ته رسيږوچې زده كوونكي په يادشوي عمركې له هغوشيانوسره ډېره مينه لري اوزريې زده كوي چې ددوى لپاره داحساس اوادراك وړ وي .
څرنګه چې زده كوونكي دوخت په مانااومفهوم نه پوهيږي دراتلونكي په اړه فكرنشي كولاى نولدې امله هغه څه چې ورسره مخاميږي زراوپه چټكۍ سره زده كوي ،دوى نېږدې داتوكالوعمرپه شاوخواكې يوازې دپرون،نن اوسبافكركولاى شي،څوكاله وړاندې اوڅوكاله راتلونكى ورته بې مانااوتت ښكاري .
دوى د وخت په مفهوم ورو،وروپوهيږي اوښايي له اتوكالوڅخه لوى ماشومان دپروسږكال ،سږكال اوراتلونكي كال مفاهم درك اوتشخيص كړي . . .
لدې امله وېلاى شوچې ماشومان ديوشي حقيقت دكُل په بڼه پېژني د اجزاووله مخې يې نشي زده كولاى ،كله چې په كُل پوه شي نوبيايې ورو،وروپه اجزاووو پوهيداى شي .
دبېلګې په ډول كه چېرې دوى ته دتلوېزيون دانتن ،سكرين ،دخوځنده عكس، پرزو اونورو اړوندو توكيو په اړه مالومات وركول كيږي نودوى به يې په پېژندنه كې ګلګوچ اوهېښ پاتې شي اودتلويزيون پېژندنه ورته ګرانيږي ،خوكه چېرې دتلويزيون بشپړتصوير وروښودل شي نودوى يې ښه پېژندلاى شي ،داځكه چې په لومړۍ مرحله كې كوچني زده كوونكي هرڅه دكُل په توګه پېژني ،نوله همدې امله دښونځي دلومړۍ دورې بنسټيزمفهومونه چې دزده كوونكيودذهني فعاليتونودودې اوتنظيم لامل ګرځي وخت،ځاى اوعلت ښودل شويدي ،ددې بنسټونودښوونې له مخې دزده كوونكيوذهن پراختيامومي اوبياورو ،ورودټولنيزڅرنګوالي ،قانون اوچاپېريال په مفهومونوپوهيږي . . .
ښوونيزې كړنلارې (ميتودونه)اوتخنيكونه
& Technique Teaching Methods
ميتود يوناني كليمه ده چې له دووبرخو ميتا (Meta ) او هودوس ( Hodes ) څخه جوړه شوې ده .
ميتاد( ننه ، په منځ كې او دوام ) او هودوس ( لاره ) مانا لري .
په عام ډول ښوونيزې كړنلارې هغه كړنې دي چې له مخې يې يوښوونكى خپلې موخې ته چې ددزده كوونكوښه ښوونه اوروزنه ده،به ډاډمن ،بريالي او اسان ډول رسيږي .
ښوونېزې كړنلارې په دوه ډوله دي ،يويې پخوانۍ ډول (Teachers Oriented Method) دى چې دښوونكي فعاليتونه پكې نغښتي دي اوبل يې اوسنۍ ډول (Student Oriented Method ( دى چې دزده كوونكي كړنې پكې رانغښتي دي .
نوې وېلاى شوچې پخوانۍ ښونيزې كړنلارې دښوونكي دفعاليت دڅرنګوالي په موخه جوړېدې چې دوخت په تېرېدوسره يې خپل ځواك له لاسه وركړى او اوسنۍ ښوونيزې كړنلارې دزده كوونكيودكړنواو
خوځښتونوپه موخه جوړيږي .
په پخوانيوښوونيزكړنلاروكې به ښوونكى ډېرفعال اودكړنود منځټكي په توګه به يې كاركاوۀ خواوسنۍ ښوونېزې كړنلارې دزده كوونكيودفعال ساتنې په موخه جوړيږي،ښوونكى پكې يوازې دلارښود دنده ترسره كوي .
اوسنۍ ښوونېزې كړنلارې دزده كوونكيودګډې زده كړې participator Learning)) لپاره جوړيږي .
په ګډه زده كړه كې زده كوونكي له يوې خوا فعال ساتل كيږي اوبلې خواخپلې تجربې ،پوهې اوافكاريوله بل سره تبادله كوي اوفكر كولو، دليل وېيلو،قضاوت كولواوعلمي بحث شرايط ورته برابريږي .
داوسنۍ ښوونيزې كړنلارې ګټې
Student Oriented Method
• ددې ښوونيزې كړنلارې له مخې زده كوونكي يوبل ته مالومات ليږدوي .
• زده كوونكي په ازاده توګه پكې نظريې اواندونه څرګندولى شي .
• دښوونې بهيركړنيزه (عملي) بڼه لري .
• دښوونكي لخوادلوست ښوونه دكړنيزولاروچاروله مخې دتصويرونو،چارتونواونوروپربنسټ پرمخ ځي .
• ښوونكى دښوونيزپلان له مخې له ښوونيزوتوكيوڅخه په پرلپسې توګه ګټه اخلي .
• زده كړه ګډه اومانالرونكي وي
• زده كوونكي فعال وي اولوست په شوق زده كوي .
• كمزوريوزده كوونكيوته دډله ييزونظرياتودتبادلې پرمهال دخبروكولواولوست وېيلووړ شرايط رامنځته كيږي .
اوداسې نورې ډېرې ښېګڼې دي چې په اوسنۍ ښوونيزه كړنلاره كې شته .
دښوونيزوكړنلاروپه غوره كولوكې دښوونكي رول
يوښوونكى دخپل ښوونيزلوست دڅرنګوالي له مخې غوره اواسانې لارې چارې لټوي اوكاروي يې ترڅوپه ښه ډول وتوانيږي زده كوونكيوته په لوړه سلنه (فيصدي) ښوونه وكړي .
اوسنۍښوونيزې كړنلارې هغه جوړوونكي كړنې دي چې ښوونكى اوزده كوونكي خپلې موخې ته رسوي .
تجربه لرونكي ښوونكي كولاى شي داغېزمنې ښوونيزې كړنلارې (ميتود) په ټاكنه اوله لوست سره دهغې په پيوندپوهـ شي اوپخپل ځاى كې يې وكاروي ترڅولدې لارې دښوونيزپلان له پيل ټكي څخه پاى ټكي ته په برياليتوب سره ورسيږي .
ښوونيزه كړنلاره دښوونكي لخوادلوست له څرنګوالي سره سمه له بشپړفكر وروسته غوره اودترسره كولوډول يې جوړيږي اوبيايې له مخې زده كوونكيوته دلوست ښوونه كيږي .
ښوونيزې كړنلارې ډېرې دي چې ټولې دوخت په تېرېدوسره پخوانيو ښوونكيواوپوهانودتجربوله مخې جوړې كړې اوجوړونه يې لادوام لري .
ويل كيږي چې دغه كړنلارې (ميتودونه ) دلومړي ځل لپاره روان پېژندونكيو پنځولې ،وروسته نوروپوهانوورباندې كاركړى اوشتۀ تشې يې پكې ډكې كړيدي ، چې بېلګې به يې وروسته راوړو.
يوښوونكى بايددلوست له څرنګوالي سره سم يوه ښوونيزه كړنلاره اوكه اړتياوه څوښوونيزې كړنلارې غوره كړي ،دهغې داغېزاټكلي څرنګوالى بيابياترغورلاندې ونيسي اودډاډله ترلاسه كولووروسته يې وكاروي .
ښوونكى بايددخپلې ټاكلې شوې موخې څخه بشپړخبراودكړنلارې كارونې په چاروكې هراړخيزه پوهه اومالومات ولري اوپه داسې ډول يې پرمخ يوسي چې دلوست ښوونې پرمهال ګام پرګام پرمخ لاړشي اوخپلې موخې ته ورنيږدې شي ،په هرګام كې بايددكړنلارې كارونې اغېزه وارزوي اوپايله يې ترلاسه كړي ترڅوپوهـ شي چې دخپلې په كاراچول شوې كړنلارې كومه برخه دزده كوونكيوپه پوهونه اود موخې په ترلاسه كولوكې اغېزمنه ده اوهمدارازكومه برخه يې كم اغيزي اوياهم دښه اغېزپرځاى ناوړه اغيزلرونكي ده ،كله چې دا ارزونه ترسره كړي نوبيادې كم اغيزي برخه په راتلونكي كې سمه كړي اودسمون ټكي دې يې له ځانه سره يادښت كړي او داكاردې دخپلې ښوونې پرمهال بياځلې (تكرار) وكړي ترڅوخپلې موخې ته چې دزده كوونكيوښه پوهونه ده ورسيږي .
په همدې ډول يوښوونكى كولاى شي په پوره برياليتوب سره زده كوونكي وروزي اوخپلې موخې ته په اسانه اوښه ډول ورسيږي .
لكه مخكې چې وويل شول دښوونيزوبنسټونو(اوصول تدريس) په درشل كې ډېرې ښوونيزې كړنلارې (ميتودونه) شته چې موږيې دلته دبېلګې په ډول ديوڅويادونه كوو.
• سيالۍ
• لوست انځورونه ( مذاكره )
• لوست څيړنه ( تحقيق )
• ازمايښت
• ګروپي كار
• لوبې
• سړښت ماتوونكي ښوونيزه كړنلاره
• فكري مشورې
• لكچر
• ننداره يانمايش
• رولپلې
• فشبول (ماهي لوښى )
• پوهنيزيون (سيرعلمي)
• مركې (مصاحبې)
• پوښتنه اوځواب
• مناقشه يامباحثه
• اكتشافي
• تمرين ياتكرار
• سيالۍ
• لابراتواري
• ليدل او اويدل
• استقرايي
• كلي (ټوليزې)
• دستونزو اوارى
• يادښت (ميخانيكي)
اوداسې نورې ډېرې ښوونيزې كړنلارې شته چې هره يوه يې پخپل وارسره سپړنه غواړي ،خواړينه ده چې هرښوونكي ته بايد دخپل لوست له څرنګوالي سره سم ښوونيزې كړنلارې مالومې اوپه كارونه كې يې تجربه ولري ،كه چېرې يوښوونكى دنوموړوكړنلاروپه كارونه اوله هغې څخه دپايلې په اخيستوكې تجربه اومهارت نلري نونشي توانيدلى چې له مخې يې زده كوونكي وپوهوي اوخپلې موخې ته ورسيږي ،ځكه ،داسې هم كيږي چې په يولوست كې له دوو اودريو،يا زياتوښوونيزوكړنلاروڅخه هم كاراوګټه واخيستل شي چې البته داكاريوپوهـ ،تجربه لرونكي اود ډېرې مطالعې څښتن ښوونكى كولاى شي ترسره يې كړي .
ښوونكى بايدپدې پوه وي چې زده كوونكيوته په څه ډول ښوونه وكړي ترڅوپه پوهنيزه (علمي) پوهه يې وپسولي اوله عادتي پوهې څخه يې لرې وساتي ،ياني ښوونكي ته بايد دامالومه وي چې پوهه له لويه سره په دوه ډوله ( پوهنيزه اوعادتي ) ده .
دجبراواخيتاردياليكتيك نومي اثركې راغلي چې “له يوشي سره عادت اواموخت دانسان فكرته يوغلط تسكين وركوي .
ناقراره فكرويدۀ كوي اوهرنوى اوياهره نوي موضوع چې موږدخپلوعادتونوپه چوكاټ كې داخل كړى شو،زموږداګومان شي چې موږپه دغه شي ياپه دغې موضوپوه شوو،اودايوازې ګومان وي .
فكرځان پخپله غولوي اوځانته غلط تسكين وركوي .
دعلمي پوهې لومړى قدم دعادتي پوهې په مقابل كې مقاومت دى .
دعلمي پوهې لومړى كاردعادتي پوهې خام تادوونه لړزول دي .
پدې شان عقل راويښ شي،مضطرب شي اوكوښښ كوي چې دپوهې بنانوره په عاداتوونكړي ،بلكې عقلي تادوونه ورته وكيني ،علمي پوهه هغه ده چې دعقل اواستدلال په ستنو ولاړه وي “
نوښوونكى بايدهڅه وكړي چې دښوونې او روزنې پرمهال دپوهې يادشوي دواړه ډولونه په نظركې ونيسي اوهرڅه دعقل اواستلال له مخې زده كوونكيوته وښايي ترڅوزده كوونكي په علمي ډول پدې پوه شي چې يوشى دكومولاملونوله مخې پېژنې اويايې په ډاډسره پرسمون اوكږون باور وكړي .
كه چېرې زده كوونكيوته داستدلال اوعقل پربنسټ ښوونه ونشي نوپه راتلونكي كې لدوى څخه دوه ډوله خلك ټولنې ته وړاندې كيږي ، يو ډول به داسې وګړي وي چې هرڅه به په پټوسترګومني اويابه يې پر سمون بې له دليله ټينګاركوي اوبل ډول به داسې وګړي وي چې ديوشي دسمون اوكږون دپېژندنې په څلورلاري كې به هېښ ولاړوي ،نه به يې په پېژندنه اوسمون باوركولاى شي اونه به يې په دليل پوهيږي اوداډول خلك خوكله ناكله ديوې موضوع په اړه ناسم دلايل هم وايي اوپخپلوناسمودلايلوټينګار اوحتى جنګ هم كوي . . .
په راتلونكيوبرخوكې به دځينوښوونيزوكړنلارواوتخنيكونوپرڅرنګوالي رڼاواچوو اوپه لنډول به پرې وګړوچې ښوونېزې كړنلارې اوتخنيكونه څنګه كارول كيږي . . .